Tip:
Highlight text to annotate it
X
...agadal garud diay MAPUA Institute kano... ta isu ti kayat diay girlpren na nga adalen
na...ket... idi kano nalpas ti nakatauen, ham.han mi kaya, kuna da kano dagidiay agpapaadal
nga kakabsat na... idi kuan ke', napan ti maistron, ta isu ti nalaklaka kano nga gastos,
di namet kano kayaten dadiay girlpren nan... in break na kano metten... [chuckles]... ket,
anyapay garud ket han ko met kaya kuna na kano... awanen, nag break da... napan ti National
Teacher's College, maistro ti innalla nan... di maikadua nga tauen, ah ket agraduar garud
kuma ti gre...ah... nalpasen ah ta maikadua ah tauen daydiayen... ta dua a tauen la ti
kua idi, ti maistro... agraduar ti Marso kuma ket December, nagbittak ti gubat ti hapon...
sunga, nagsirra ti kua, iskuilaan... haan ngan nakagraduar ah ta nagbittak met ngarud
ti hapu...gubaten... nagaawid da dagitay agaadal diay Manilan... adda mapan Bisaya, adda mapan
Ilokos, mapan Pangasinan.... ket nagadu kano nga tao nga naglugan dita train ah, ket simpagsagpat
da kano ti tawa... ginuyguyod da kano ni baket Basil diay tawan nga inul..insagsagpaten ta
han da makaluganen... imbag ah ta nakasagpat da... nu haan ah ket, haan da nakalugan...
nabati da diay Manilan... nakalugan da met kano, so dadiay, nakaawid da... di nakadanun
da Dagupan, ta Dagupan la ti pagpatinggaan ti train, kalisan sa kano ti nagluganan da
inggana Bani... adda nasarakan da nga kalisa laeng... awan met ti luganen... pay...
Ket, di kua, agsubli diay Manila ta apan na alaen dadiay gamit da nga nabati... sumangpet
didiay Manila, ta nakalugan pay met ti train sa, awan met kanun dagidiay nga gamiten...
tinakaw da siguro ah kunana... isu nga idi agawidan, syempre, agawid diay Masidemen,
adda kano nasarakan na nga dadiay sponsor nan sa kano idi cadet da, taga Bisaya, aw
awisin na kano a nga mapan diay Bisaya... ngem haan na met kayat ah ta baka mabomba
ket haponen... han na kayat.
Nagawid diay Bani, nagnagna da kano... adda nasarakan da nga gayyem na nga kadwa na...
di kano makadan.makadanun dadta dalan, haan kayo nga mag-magna 'ta kuna na kano diay tao,
'toy kayo magna ta na..adda hapon idta, kunana kano... sunga haan da nga sinurot dadiay kua...dadiay
kalsada... 'toy da, nilinteg da'toy kua...taltalon nen ah kada bakbakir siguro nagnaan dan ah...
'ta Zambales mountain... tallo nga aldaw da kano nga nagna, aldaw rabii dayta... adda
kano, naala da nga kua ti maysa nga store data maysa nga limon nga galyitas, iso kano
ti kinkinnan da'ta daldalan... [chuckles]... iso, isumet ti istorya na garud di iso ti
natantandaanak...
di kua kano, adda kano ti ilog nga binallasiw da... di nakaballasiw da... ballasiw da ket
dadiayla siguro saka da ta dadiay nagsukatanda ket inig-iganan da kano nga kasta [raising
her hand up]... inlanglangoy... di kano kuan da makaballasiw da kano ti balay nga nasarakan
da, "apay, nagnaan yo?", kunana kano diay lakay. Ket, "idta!, nagballasiw kami idta
ilog." kunana kano. "Ay!", kunana kano, "Naimbag ah ta hanyo nga nasarakan buwaya idta ket
adda buwaya dita!" kunana kano... Apo kano...nakigtot da ah ngem nalpas nakaballasiwen...'imbag
a ta ha'n da narana dadiay buwaya ket dadiay buwaya ket agsida ti tao... hali, pagna kano
man datan, pagna... eh, nakadanun da met didiay...sumangpet didiay ket, hali, binambanyusan da kano ti..anya
dayta imbanbanyus da ti rigat na diay saka na...ngem isu met ti isistorya da ngem haan
ko met nakita...istorya dan ah... ngem adiay nga balayen, isu ti ayan dan...[referring
to the current location of the Balay nga dakkel]... naiyalis da ti dadiayen...
Haan pay nga gubat ti hapon idi... peace-time pay...nagadadal diay Manila...ket, adda ngarud
ti tudo nga napigsa, naglayos, dakkel... daydiay ti layos nga dakkel pay laeng ay nga...kadakkelan
pay la idi nga naglabas... ket, agpaarayat dan ah ta adda da diay kalaokan ngarud...
mangeg mo met ti pukkaw nga "Arayaten da kami!" ...ke.imbag ah ta nairana ti aldaw... no rabii
ah ke, haan nga ammo ah... no, ni tatay ko idi ta adda dadiay, kua idi, pagkarukod nga birbiray,
isu ti kua... nangeg.ta nangeg na nga agpapaarayat da... "Mapan ta! Kenni lakay Matias!"... ag-gagaod
ni lakay Matias kasdiay, sa tinimtimunan ni kua ta rigat da nagsusuba ah ta ni, napigsa
ti ayusen... nagnada kanu ngarud ti tawa, diay balay da nga dati... diay kalaukan...
isu da' nangararayat kanyada... impanda ida'diay turod... sikami met a ket, adda kami diay,
dadiay.lima kaban nga kahon, nga bagas, napunno idiay balay mi...
Naalaw da idan, impanda ida'diay yan Cervania... idiay ti ayan ti..kabagyan da nga lakay Angkuan...
iddi kuan, imbaga da nga kayat da umalis idiay turuden, ta haan da kayat agsubli diay bagatanen...
diay kalaukanen... "Adda kuma ti maalisan mi idtoy turuden ta umalis kami idtoyen.",
kuna na ni baket Ikka. Kusto met dadiay ngarud solar ni Apong mo Minong nga kua, idiay, ayan
ti balay tattan nga ginatang na kenni baket Marcilina, nga pagbalayan mi kuma... ngem
haan na met kayat ti umalis idiay ta dadiay talon nga ayan na tatta, isu met.. di na met
kayat ti umalis idiayen ta taltalunen mi ngarud met daydiay... "Daydiay!" kunana... "Daytuyen
ti kuan, umalisan yun... ta gatangen yun to daytuyen.", kunana...daydiat tatta nga solaren..."Ay,
isu ah, ngem awan pay met ti kuarta mi.", kuna da. "Bayadan yun to ah to adda.", kunana
met... ni Apong mo a Minong. "Bayadan yun to latta", kunana. Kayat da met ngarud ni
Apong mo nga Jose idi...nga mangasawa kanyak...kunana ke' "Agar-arem met ni Jose kenni Lola ket
sidu..siguro nga isun to met la ti akinkua'ta ah ta lalaki.", kunana ket. "Ay wen ah!",
kunana met ni baket Ikka. "Isun to ah ta isu ti lalaki... maymaysa na.", kunana met...
Iso...Iso, inyalis da ti balay da'diay...haan da kayat nga agsubli dyay bagatanen, diay
kalaukanen... agbuteng da ti layus... ta pari-pariho da kano nga haan nga makaammo nga aglangoy...[chuckles]...
Di kua, inyalis da ta balay da'diayen... di kuan ket nagbitak met ngarud ti gubaten...
haan pay la nga gubat ti hapon idi ket naiyalis da ti balay dan... idiay garud tattan ti kuan...
tallo nga tawen pay handa nabayadan... nag-giyan da latta diay nga nag-balay...di agarem dadiay
taga-Iniranganen, umay da met binayadanen... mangan no saan nga matuloy kuna da siguro
ta..diyomet nga... dinakmet nga kayaten kunana siguro ni Apong mo nga Jose ah.
[Looks at the photo of the nipa hut they first lived-in together]
Dayta nga balay... isu 'tay nag-gapu' diay kalaukan...ayta agdan nga dayta..agdan na
pay diay... sabali met ten ah ngatan [trying to remember]...idta ti nagulyam.immulyan mi
di nagkasar kamin...data ni makita pay dayta diding na'dta...nga nipa... nipan sa dayta...data
agdan na nagtugawan ni Apong mo baket nga agdan na nga umuli...simmango diay bagatan.